written
by Theodosia Faustino
illustrated by Jane Odagawa
A ta er a klebesei e ng mla er ngii a chimo el
buik el mle ngklel a Keo. Ngika a kiliei ngii me a demal er a
beluu er a Ngerdimes. A ldirk lekekerei e a delal a mlo smecher
e mad me a demal a di mle ngii el ta el omekeroul er ngii. Ng
di mle kekerei e a demal a oba el ngar er a chei e le ng diak
a ngar er a blai el sebechel el obang. Me tia er a lekot el oba
el mo er a chei e te di ngilasech er a mlai el telkib e a Keo
a mocha a oldirekorek er a mudech. Ng di omudech el kmeed el mad,
me se te di mo er a chei el telkib e solae e lmuut el me remei.
Ng di mle ua isei el mo el mo e a leta el mocha e ng di kea lomudech
me a denial a mocha a rulii a kerelel e olisechakl er ngii el
mengereel.
A lengar er a euid a rekil e a demal a mocha
a bechil a ta el mechas el dirrek el mla er ngii a ngelekel el
sechal. A ngklel a Moku. Ngika a mle telkib el klou er a Keo.
A Keo a kmal mlo ungil a rengul er a lemei ngika el buik me a
delal me lekiei el obengterir.
A ta er a klebesei e ng ko er a kmal diak a odimir
me ngika el rubak a mocha a mengedmokl er ngii el mo er a chei.
A Keo a di ulemes er a demal el mengedmokl
er ngii e mocha el kmo. "Chedam, kede mo er a chei.?"
A demal a dilung, "Ng diak e rungalek.
Cherei e ke di kie e ng kmal mekngit a eanged me ke mo el mo smecher
er a kelekolt. Ke di kiei kau me a delam me a Moku e choielak."
"E chedam, ng ko er a ngar er a mong e
ng mekngit a eanged e ngak a di obengkem el mo er a chei?"
"Choi e le ng dimlak a chad el mchachelim
el kiei."
"Cho, cherei ku e ak di kiei." Me
ng dmu el ua isei e ko er a kmal mekngit a medal, e le ng soal
el obengkel a demal.
Ng merael a demal a Keo e ngika el mechas a
dula er ngii el kmo, "Bo molsiu er a ngau e ng diak a kall
me a lebochu lemarek a ongraol e momengur kung."
A Keo a kmal bekongesenges me tia er a ldu
ngika el mechas el ua isei, e ng mocha er a uum me ng olsiu er
a ngau. E a ko er a lebo er a uum a Keo, e ngika el mechas a dula
er a ngelekel er a Moku el kmo, "Rungalek, mereched el mei
me kulekoi. E a ko er a lebo a ngelekel, e ng ngoio a kelel el
msa e kmo, Mereched el omengur me a lebo el derngem e longa ku
a Keo."
A Moku a okere er a delal el kmo, "E chedei,
me ng ngar er ker ngii el Keo? Msall e bo kukodongii el me me
ki momengur."
"Bo becherei e kau momengur."
Tiaikid e ng mocha a omengur a Moku e a delal
a dengchokl e melungel er a bul a chelas. Me tia er a letobed
e ng di mlo el mo omkais a chelucheb er a ngeliong. E a lebo lebkisii
e ng mla mechas Me tia er a lebeltii e ng di ngiluu a teluo er
a aika el idungel el nguu el mengkengkii er a belngel a ulkel
a Keo me ng mo meterob er a medal a chab. Ng lmangel el mengikiu
er ngii el rrau a rengul e le ng diak lodengei el kmo, ng ngara
ng mla tomellii e le ng kmal mle blak a rengul el olsiu er a ngeliong.
Ngika el mechas a milsebek er ngii e kmo, "Ngara
ke lmangel er ngii. Ke chosir a ngeliong e a dechelebedau e ke
lmangel el ua isei? Bekiis el mo omngar e a leme a demam e ng
diak a idungel el mo omekmarek a klengoes. Merechad el mekiis
el merael e lak mongedidai er a rengum a dolekoi er kau. Mereched
el merael!"
A Keo a milekiis e merola el ko er a di deleuul
tia el chimal el silbekii ngika el mechas el diak el sebechel
el lodesii. Me tia el ulkel a kmal mla mo oburek e di doall ku
el me lmuut er a chiklel. Ng milrael el mo er a chereomel el kmal
cheroid er tia el blirir me ng omngar. Ng melobech a idengelel
e a lomelechesiu er ngii e ng kmall mechitechut e omritel a bedengel
e di mla metecholb er a klsib e di kea lsebechel el duobech a
idengelel. Ng mlo dengchokl er a eungel a kerrekar el telkib,
e mocha a outekangel el mocha a mechull aika el bla ldobech el
idungel e mocha a chemol e merolang. Ng ngar er a melengel a rael
e mesibas er a risel a kerrekar el mo oubuu el obriid a idengelel.
Ng milelkakl er ngii el leko ng mekiis e a lebo e ng di mo medeu
a chimal er a klengerenger. Ng uluutekangel el mekiis e mocha
a remuu aika el idengelel e luueta el mocha a mechull e merolang.
Ngika el mechas a di milengiil er ngii el leko
di lemereched el mei er a uchei er a lemei a demal E a lechub
e ng di dirkak el mei ngii el Keo, e ngika el rubak a mei. Me
tia er a lemei e ng di milsa a Moku el ngar er a blai e diak lesa
a Keo. Tiaikid e ng okere er ngika el mechas el kmo, "Ng
ngar er ker a Keo me ng ko er a diak kisang?"
"Ng diak kudengelii. Ng locha kuk mlo
mengesuch er ngii."
Ngika el rubak a ko er a di mle rrau a rengul
e lea Keo a dirkak a tame longesuch. E ng di di liluk e mocha
a meruul a cheldil. Ng dimlak el meketeket e a lomes er a Keo
e ng merema el mengol a idungel e di mochu medeu er a klengerenger.
Ngika el rubak a di mlo mechei a cheldil e mocha osiuklii e ngmai
aika el idengelel e choteklii a chimal e te merema er a blai.
Tia er a lorael el mei e ngika el mechas a
kmo, "Ngilecha a mlo mengesuch, e medekta el mei er a blai
me ng mlo melai a ilecha el idungel el leko lak doungeroel er
ngii. Ng kmal dimlak a oldurech er ngii."
Ngika el rubak a di liluk e dmu er a Keo me
ng mocha a melechong. E ngii a luueta el mocha a remuul a cheldil
e smongoes. Ng dula er a bechil, "Mruul a kelir a rengalek
me a lemei el melechong e lomesoil."
Ngika el mechas a millild a ongraol e di ochemchuml
a rengul er a Keo. Ng kmal mlo meoud el mei me ngika el rubak
a mla metik a mekngit el omerellel a mechas.
A Keo a mlo merek el melechong e merema el
me tmuu el mo otitecheklii er a bita el kboub. Ngika el rubak
a milekiis el mocha a ngmidel a odimel ngii me a Moku el mesterir
e dula er ngika el mechas el kmo, "Mngai a ongulir el mesterir
me lomesoil."
Ngika el mechas a ulemes aika el odimir el
kmal meklou e dula er a bechil el kmo, "A rrach, mokokau
er a odimir a rengalek. E ngilecha el Keo a ungil a lak lomesoil
e le ng chilsir a ngeliong."
Tiaikid e ngika el rubak a dula er ngii, "A
rengalek a diak de ua isei er tir. Kede ngmai a kelir el mesterir
me te omengur el mo medinges e kede oldurech er tir kung. E a
ltemall a klalo e kede choklterir e osisecheklterir me te mo meduch
er a tekoi."
Ngika el mechas a mocha a ngmai a ongulir el
mesterir. Ng olab aika el chelsiil el kukau el omsa a Keo me ng
menga e ngii a ngmai aika el ungil el omsa a Moku. A Keo a di
liluk e di menga aika el chelas el kukau e le ng kmal klengerengerel.
Me te omesoil el mo merek e mocha a mechiuaiu,
e a Keo a dikea el sebechel el mo bad el dengarech. Tia el ulkel
a mla mechiloil er a burek el me lmuut er tia el uchul a chimal
el silbekii ngika el mechas Me ngika a lemechiuaiu e ng di ulitech
me ng ko er a di merech er ngii el diak leiit a medal.
A Moku a mechiuaiu e orrenges er ngii el di
merech er ngii me ng mekisa el okere er ngii el kmo, "Keo,
ng kmal meringel a ulkem? Ng diak me me dokisii a chedam me lesa
e lokerur?"
"Ng diak, bechere e a lebo lodengei a
chedil e a rengul e ak oltutakl er ngii. Tia a locha di ua isei
el mo el mo diak el meringel.
Tiaikid e ng mocha a mechiuaiu a Moku e a Keo
a di diak leiit a medal er a ringel. Me ng mechiuaiu e oureng
el kmo, "Chulekum me ng dirk kiei a delak. A lekiei e ng
locha diak ksa el ua isei el kmal chuarm. A lechul me ak di mesa
ku a delebengel. Ng ko er a omdasu el ua isei e kmal mesululang
me ng imiit a medal e omerrous er a ta el kmal klebokel el redil
el dengchokl er a bita er ngii. E a loker er ngii el kmo kau ke
techang, e ng kmo, "Ngak a delam, e a ngklek a Dileolt. Ke
mo subedii a demam me ng diak lebo er a chei er a chelsel aika
el eru el Sandei e le ng mo er ngii a kmal mesisiich el eolt.
Tia el beluu a mo metemall."
A Keo a di milekar e ko er a rrau a rengul er
tia el berrusel. E a lomes er a reua demal e te mla mekiis me
ng mocha a imuil a berul e mocha mechei, e tobeda el mo er a uum
me ng merar a klengoes. Ng merar a klengoes e a Moku a ngar er
a iikr e mesa me ng merael el mo er ngii. Ng di mlo el mo omes
er a ulkel a Keo. E a lomes er ngii e ng kmal el klunga el oburek
e di doall el mo lmuut er a chiklel.
Tiaikid e ng dula er a Keo el kmo, "Ak
medengei el delak a kmal mekngit a omerellel el leko er kau. Ng
diak bai me me dechiis el mo osiik er a debo er ngii el terung?"
"Chobo e kede chemiis el mo er ker? Me
a ta er ngii a demak a kmal mo suebek a rengul me ng chebuul.
E ng di ke medengei el kmo ngarang? Ak ulmerrous er a kesus e
a berrusek a kmal ngodech el berrous."
"Eii e Keo! Ka mouchais er a berrusem
e derengesii. Ng diak, ng ta el mechas el kmal klebokel el kulemerrous
er ngii el dengchokl er a bita er ngak E a kuker er ngii el kmo
kau ke techang, e ng kmo, "Ngak a delam e a ngklek a Dileolt.
E melekoi el kmo ng mo er ngii a mesisiich el eolt el mei."
"Me me bo douchais er a chedam er tia
el berrusem, e dekerir el kmo ng ngar er ngii a lodengelii el
redil el Dileolt a ngklel.
"Ng diak el chetik e Moku, e ng di --------.
Becherei e aika a locha di berrous el diak------."
"E rrang, aika el berrous a ngar er ngii
a belkul e ngar er ngii a re meduch el mengedereder a berrous."
Te chachedecheduch el ua isei e a demerir a
omekedong er tir, me te mo kaiderurt e kausekool me a Moku a subechii
er a Keo me ng nguu a ulkel el subechii er a tkul a blai me ng
mederai.
A Keo a di chilitii el mo reboreb e mengikiu
er ngii e kmo, "Akoiii! Ka mesa tia el ulkek el bla mderir."
"Komeng e Keo adang. Ng kmal dimlak lrenguk.
Ak di ulusekool. Msall e kuloko er ngii."
A Keo a di liluk e le ng kmal meringel tia
el ulkel el mla tuobed a rasech er ngii. E a uriul e ng dula er
a Moku el kmo, "Chelechang e a debo er a blai e a demak a
mesa me ng mo oker, e a chedil a ngar er a blai me ng kuk mo el
ngmasech a rengul. E a kuk lorael a chedam e ng mo el cholebedak."
"Ka bo mikrak e kisang."
A Keo a mlo ikrii a Moku. A lomes er ngii e
ng di merael a rasech er ngii e mla mengabek a budel me ng di
techel kung.
Te mlo medakt el mo er a blai me a Moku a dula
er a Keo, "Mereched el me me debo er a diong me derisuii
a ulkem. E tia a le ua isei e ng di ultebechel el mesa a chedam
a debong."
Te milrael el mo er a diong e a lebo e a ta
el klebokel el redil a dengchokl er a tkul itia el diong. Te mlo
medakt me te mlo dechor e mla mo sorir el chemiis.
A Keo a ulemes er ngika el redil e dula er
a Moku el kmo, "honest, ngikaikid ngike el redil el
kulemerrous er ngii. Tiaikid ngii el medal. Me me dechiis."
"Lak molekoi e ng mo el remenges e a lta
e ng chetil a chomouchais er a rechad."
"Moku, me me dorael el mo er a blai."
Te chachedecheduch el ua isei e mla mo sorir
el chemiis e ngika el redil a okere er tir el kmo, "Ngara
me ko mko er a di mad el dakt e di orreched? Ngar er ngii a chomo
orreched el mo er ngii?"
Tirka el ngalek a di liluk e ko er a oubetetelluut
el mla mo sorir el chemiis.
A Keo a dula er a Moku, "Molekoi. Mouchais
er ngii me demereched el merael."
"Molekoi er ngii e ng locha mera el delebengel
a delam el ileko olecholt er ngii er kau e dimlak el berrous."
"Ak medakt er ngii, me bai molekoi."
Te kautitekangel el ua isei me ngika el mechas
a dulang, "Ak medenge el kmo ngara me ko mlei er a diong. E ng
di diak morisu er a ulkel a Keo er tiang. Ko merael el mo er sekid
el ii el ngar er se e ng ngar er ngii a madedek el omaoch er ngii.
Ko mong me kom chuisb a ralm er ngii el oba el melatech er a ulkel
a Keo. E a chobo merek me morael el mo er a beluu e ng diak mouchais."
Ng di dilu el ua isei e solae e mo dibus.
A Keo me a Moku a milrael el mo bedul tia el
ii el lullekoi er ngii ngika el mechas. E a lebo e ng mera el
ngar er ngii a madedok el omiis er a eungel tia el risois. Te
mocha a nguu a ulekngall el oba el melecheseb el melatech er tia
el ulkel a Keo. Me tia er a lolubs er ngii e lolatech er ngii
el mo merek, e lomes er tia el telemall e ng di omerolel el mo
diak. Ng di mle delecherul a moku e a lomes er a ulkel a Keo e
ng mla mo diak a telemall er ngii el diak a ultil.
Te merola el mo er a blirir, e a lebo e a demerir
a mengedmokl er ngii el leko ng mo er a chei. A Keo a ulemes er
a demal e mla mo soal el ouchais er ngii er ngika el redil el
lilsa me tia el berrusel. Ng rirurt el mo er a demal me ng dechor
e ko er a omai er a rengul er a melekoi er ngii. E ng di mle medengei
el lak lolekoi er a demal e ng diak lokor el mo metemall a lebo
er a chei.
A Keo a uleker er a demal el kmo, "Chedam,
ka mouchais, ng ngar er ngii a rekil el modengelii el Dileolt
a ngklel? Ak ulemerrous er a ta el redil el dengchokl er a bita
er ngak er a kesus e ak oker er ngii el kmo ke techang e ng kmo,
"Ngak a delam e a ngklek a Dileolt, e ko er a melekoi er a eolt
el leko ng mo er ngii."
"Rungalek, a Dileolt a ngklel a delam.
E ng di dirkak a ta el kungedecheduch er kau me a dirkak kuuchais
er kau el kmo ng techa a delam. E ng di delam a locha kmal mekngit
a rengul er kau me a ldu me ke omerrous er ngii."
"Chedam, ng dirrek el dilu el kmo, a leko
ng diak bo er a chei er a chelsel aika el eru el Sandei e le ng
mo er ngii a kmal mesisiich el eolt. Ng locha diak lungil a chobo
er a chei."
"Ng diak e rungalek. Ng kmal diak a odimed
me ak di mo el telkib e lmuut el mei me ke di kiei e choielak."
Ng merola a demal e ngii a dengchokl el ko
er a omdasu aika el tekingel a demal. Ng dimle telkib e ngii a
mocha a meses a eolt.
A Keo a di milsa a eanged el mocha ua isei
e ko er a bekekla er a demal. Ng rirurt el mo er a chelechol el
omes el kmo ng sebechel el mesa ng diak. E a lebo e ng diak a
di ta el ngara el sebechel el mesa er a meklungel a iuul. Aika
el iuul a di ua kldidiul aike el meklou el teromel, e di omerolel
el merema soiseb er a beluu. E a eolt se el kmal merengela me
a kerrekar a di mle er a eou me a blai a di mla mengai a odengebel
me a mla meteruud el obriid me a diak el ua diu er a rechad me
a langel er a rengalek.
A Keo a chiliis el mo er a tia el chimo el uchul
a kerrekar e di kea lodengelii e kmo ng mekerang. E a lomes er
a daob e ng di omerolel el merema soiseb.
A Keo a leko ng chiisu el moo er a blil e ngika
el klebokel el redil a duum e kmo, "Mereched el chemiis el mo
er se el ii el ngar er ngii a madedok. Ke di mo el sochesebii
a ralm er ise el madedok el subsii a ii el meliuedl me a leko
a daob e ng diak el leko el siseb er a chelsel a ii.
A Keo a rirurt el mo er a blirir el mo osiik
er a Moku me a delal. A lebo e ng dibus ngika el mechas e a Moku
a mla chemiis el soiseb er a chemrungel e a blirir a mla mengai
a odengebel.
Tiaikid e ng chiisa a Keo me a Moku el mo er
tia el ii me te sochesebii itia el ralm er a madedok el nguu el
subsii a medal itia el ii el meliuekl. E tia er er a lebo lemerek
e a lorrenges er a rekel a daob e ng kmal kmedang. A Keo me a
Moku a chiliis el soiseb er a chelsel a ii e a lomes e ng merema
ngii el mekedelal a iuul. Te milutek a mederir e omritel e le
te ulemdasu el kmo, "Chelecha e tia el daob a leme el omoch e
ng ngoikemam el otobedemam er tia el ii me aki remos." E a lechub
e tia el daob a di mle er a medal tia el ii e obii e merael el
mo meliuekl e dimlak lebe ltuu, me ng kmal mlo ungil a rengrir.
A Keo me a Moku a di mla er a chelsel tia el
ii el ngmai a eua el klebesei. Te mlo songerenger e diak a kelir
me te mocha a melim a ralm er tia el madedok el ko er a di menglou
a rengrir. E a lechub e tia er a lolim er tia el ralm e te mocha
a medinges el di ua lebla lomengur. Te kmal mlo mechas a rengrir
el le tia el ralm a ko er a di sebechel el remuul a rokui el tekoi.
Ongeua er a sils el ngar er a ii e tia el klebesei
e te diak lebo leiit a mederir. A keo a di melatk er a demal me
a Moku a kuk di melatk er a delal. Me te ua isei el ko er a kmal
mekngit a rengrir e mocha e mechiuaiu. E a lebocha el tutau me
lebekiis e a lomes el mo er a iikr e ng ko er a kmal medidirt.
Te kmal di milkerokl el mekiis el mo tuobed. E a lebo ltobed e
lomes er ngika el mechas el Dileolt e ng mererorael el omeseues
er tia el beluu el di medideriik. A Keo me a Moku a chiliis el
mo soiseb er a chelsel itia el ii. Te kmal mlo mekakt er a lesa
tia el beluu el di cheleleu me a kiak a ta el chad e di tir me
ngika el mechas el Dileolt. Te dengchokl el ko er a kmal medakt
e le te omdasu el kmo, "Chelecha el diak a rechad e ngika el mechas
a diak lokor el mekotkemam. Ngika a di bita el menga er a rechad
el mechas. Chobo e ng menga er a rechad e diak longa er a rebek
el chad e kmal omtutk er kemam el menga er kemam? Te ko er a omdasu
el ua isei e a mechas el Dileolt a duum. A Keo me a Moku a ko
er a kilbetiekl me te kmal kilurs a bedengir.
A Dileolt a dula er tir, "Morael el me tuobed
e ng mla mo meiusech. E a demmiu a mla tuobed er a ta er a iungs
el le chiliis el mo er ngii e ngar er a omerolel el me osiik er
kemiu."
A Keo a okere er ngii el mechas el kmo, "E
a rechad er tia el beluu te mlo er ker?"
"A rechad er tia el beluu a di milngai er a
daob el rokui. E a demam a lemei e ng diak mkiei er tiang e le
ng mla metemall a beluu me a diak a dellomel el medechel me ko
mad er a kall. E ak morolung e a kurael e ng di kea kluut el mei."
Tiaikid e a Keo a ko er a mkngte a rengul er
ngika el mechas el Dileolt el merolang me ng dulang, "Chedil,
ng diak el sebechem el dekiei kau me ngak me a Moku me a demak?
Chobo e ke di merael e choitemam? Ke ko er a dilu el kmo ke delak
e ngara me ke merael? Msall e dechilii a demak me a lemei e lesekau
e morolung. Ak medengei el kmal soal el omes er kau."
Rungalek, ngak a mla md diak lekirek el ngar
er tia el beluulechad. Ak ngar er se el ta er a beluulechad el
ta er a klebesei e ng diak mokor el mei me kede mo kasoes. Ak
di ulemes er kau el kmal mlo chuarm me ak ulelturk er a merrederam
er a bab e mle olengeseu er kau. Me chelechang e ng mla mo kirek
el merael." Me ng di dilu el ua isei e millemesumech er a Keo
me a Moku e merolang. Me tia er a lorael e a lomes er ngii e ng
di omerolel a ochil el mocha a mekekiai er a chutem e ko er a
di mengchat tia el lorael er ngii.
A Keo a di ulemes er a delal er a Dileolt el
mo el mo diak lesang. Ng merola el mo er a chelechol me ng dengchokl
e ko er a kmal mekngit a rengul me ng longelang.
E a Moku a di ulemes er ngika el mechas el
mocha a mekekiai a ochil er a chutem me ng medekta e mengesengasech
a luchel. E a lomes e aika el chat a mocha chelludel e milrael
el bedul ngii. Ng mileltii el leko ng melekoi er a Keo e a lomes
e ng dibus. Ng mlo chemol a diak a llel e oldiu loleker er a Keo
e remurt el mo er a chelechol. E a lebo er a chelechol e ng dengchokl
a Keo el lmangel.
A Moku a di ulemes er a Keo el lmangel e mekngite
a rengul me ng dirrek el longela e dula er a Keo el kmo, "Lak
mlangel e a chedam a di bita el merekung el me melai er kid."
Ng melekoi er a Keo el ua isei ngii el Moku e a lomes el bedul
a daob e ng mesa a mlai el kmal mengemengemed el merael el bedul
tia le ngar er ngii.
Ng di mlo dechor e oldiu el kmo, "Keo, ngikekid
a locha a chedam el merema melai er kid." A Keo a di mlo dechor
e merdekekl er a ungial a rengul e oleker er a demal.
Ngika el rubak a di mla er a cheroid e mesa
a beluu el di cheleleu e diak a ta el kerrekar me ng kmal el sobeka
a rengul er a Keo. Me ng ulemekall a ears e ko er a diak a kmal
eolt me ng meuda er a rengul me ng ngoura a ears el me er a eou
e ngii a mocha a orreched el meius. Tia er a lekeda er a beluu
eng milsa a ko er a teletelir a rengalek el sechal el ngar er
a chelechol. E a lsa el kmal mocha a ungil el omes, e ng dongcheterir
el Keo me a Moku. Ngika el rubak a kmal mlo ungil a rengul me
tia er a lekerd er a mlai e ng di mlo el mechulterir el terung
el lmangel er a ungial a rengul. E ng di lomes er a Moku e ng
ko er a mocha a delelualu a iuechel a mekal. Ngika el rubak a
ko er a lotkia a bechil el diak lobengterir me ng ngokere er tir,
"Ng ngar er ker a delemiu?"
A Keo a dilu el kmo, "Ng mlo diak ki mkaodengei
er a lebo er ngii a eolt."
Tiaikid e ngika el rubak a luuta el mocha a
mechulii a Moku e kmo, "Rungalek, lak el mekngit a rengum e kau
me a Keo a kmal di osisiu er a renguk el terung. Mereko me me
dorael e kede mo el mo kebesengei."
A Keo me a Moku a mocha a ngmasech er a mlai
e te merola tir me a demerir. Tia er a lorael e a Keo me a Moku
a kmal kimlak el chachedecheduch e di ulemes er a beluu er a Ngerdimes
el mo el mocha diak lesang.
E tia er a lebocha er tia el kuk chimo er a
beluu e lomes e ng kmal betok a lius me a bek el bedengel a dellomel.
E a rechad er ngii a diak el sa el betok e kmal ta a rengrir.
A Keo me a Moku me a demerir a kiliei er tia
el beluu el kmal ungil a rengrir.
TEACHER'S
MANUAL
Tia el unit a milruul el rengalek a di tir
el oureor e a sensei a di merael er a delongelir el olengeseu
er tir. Molengit er a rengalek me lak loluches er a chelsel a
book e di lousbech a babilngir.
General Objectives:
1. Kede meruul er a rengalek el mo er ngii
a klemeriar el reng er tir er a rolel a omenguiu me a omeluches.
2. Kede omekdubech a kldachelbai er a rengalek
el se el longuiu e te medengei a belkul aike el lechuiu el tekoi.
3. Kede omekdubech a kldachelbai er a rengalek
el mo sebechir el menguiu e mo medengei aike el dirrek el diak
el lellechukl er a babier.
Teletelel a usebechel tia el babier a ua aikakid
el belechobech er a eou.
1. A sensei a introduce a words.
2. A sensei a introduce er a context
er a cheldecheduch el ko er a omeksemeriar er a rengalek el mo
sorir el menguiu.
3. A ngalek a di ngii el menguiu er a cheldecheduch.
4. A ngalek a di ngii el meruul aike el exercises
el ngar er a babier.
5. A sensei me a rengalek a dmak el evaluate
er a cheldecheduch. A sensei a oker a ker e te mesaod ngii me
a rengalek.
Pre-reading
Activity
Vocabulary Introduction
madedok ----tia a ta er a ngklel aike el uchul
a ralm. Aike el omaoch el kmal mesisiich a domekedong el kmo omoachel.
Ng techa a medengelii a ngklel aike el uchul a ralm el me tuobed
er a uchul a risois?
teromel -----tia a ta er a teletelel a blai.
Ng techa a mla mes aike el meklou el blai el di beached e ko er
a di chaibibeob el me er a eou?
menglou -----a lsekum a blai a kekerei e kede
meruul er ngii el mo klou, e kede mekera er ngii?
Motivation and Introduction of Context
1. A lsekum a Ngerdimes a iungs e kiei er ngii
a ta el rubak me a ngelekel, a chomomdasu e te blechoel el mo
er ker me a lechub e te mekera a losiik a odimir?
2. Ngika el ngelekel ngika el rubak a Keo a
ngklel. Ng di mle kekerei e a delal a mad e a demal a mlo bechil
a ta er a redil el mla er ngii a ngelekel. Ngika el mechas a dimlak
el ungil a omerellel el mo er a Keo. Chomomdasu ng ua a ngara
a rengul a Keo? Ng locha kmal dmeu a rengul.
3. Tia el cheldecheduch a cheldechedechal a
Keo me a demal el mlo er ngii a eolt me a daob a siliseb er a
beluu, e di mle Keo me a demal me a Moku a silobel. Me ka sall
e donguiu er tia el cheldecheduch e desa el kmo te milekera e
suobel?
Word-study
Skills
I. Omesedel: Ka monguiu aika el tekoi (words)
me a lechub e ng phrase el beldukl er a eou. Aike el ngar er a
katur e ngar er ngii a ochur er ngii a omosiik a belkul. Aike
el ngar er a kadikm, a ngar er ngii a llechukl el "a, b, c" el
mo er a "h". Aile el ngar ngii a A B C a belkul a word. Momes
aike el tekoi (word) e mosiik a belkul. A lsekum se el kot el
word a belkul a ngar er a C, e ke luchesii a ua tiakid l = C er
a babilngem.
Matching
1. teromel
2. Madedok
3. mekekia
4. ears
5. doall
6. bekongesenges
7. Ngerdimes
8. chemol a diak a llel
(a) se el de dekengei a tokoi
(b) chad el kmal mlo medakt me ng kolekel el chemiis
(c) ta er a teletelel a blai
(d) se el mechelebed a bedenged e bo el mellemau a bedengel
(e) ngklel a chimo er a beluu
(f) ralm el moiis el me tuobed er a risois
(g) aike el lousbech el omekall a mlai
(h) chad me a lechub e ng klalo
II. Omesodel: Mousebech aike el tekoi (words)
el beldukl er a eou el mo merekui er a uldasu (sentence). Se el
bo merek el ousbech er a tekoi (word) er a uldasu (sentence) e
ke loia X er a bebul.
omekeroul
mudech
mchachelim
mengkekiai |
chei
telkib
momengur |
oldirekorek
omudech
kukedongii |
1. Ngika el rubak a soal el ___________ er
a rengalek.
2. A Dileolt a lorael e ng ___________ a ochil
er a chutem.
3. Bo __________ a chomsengerenger.
4. Bo me ____________ e ng medakt.
5. Molengull el ____________ e morolung.
6. Alii ke mo el mo _____________ a chomngar
er a mlai.
7. Ng di ngilasech er a mlai el telkib e mo
____________er a mudech.
8. Ke meduch el ngar er a ____________?
9. Msal e bo ____________ a Keo.
10. Bo molechong e ke di ____________ a bilem.
III. Omesodel: Mousbech aika el tekoi (words)
el meruul a cherrungel el uldasu (sentence).
melecholb
lomelechesiu
melengel |
oburek
omuchel
mesibas |
doall
outekangel
oubuu |
1. ______________________________________________
2. ______________________________________________
3. ______________________________________________
4. ______________________________________________
5. ______________________________________________
6. ______________________________________________
7. ______________________________________________
8. ______________________________________________
9. ______________________________________________
10. _____________________________________________
Omesodel: Momguiu er a uldasu (sentence) e
mosiik er a word er a aike el ngar er a eungel el ugnil
belkul e mlia number er sei el sentence.
1. Ng kdekdellel a bedenged.
2. Se el dengar er a delongelir a reteru el
chad.
3. Se el dongichiud er kid er a ringel.
4. Se el deko er a di diak dodengei a ngarang.
5. Se el lebo a ochid er a chad el merengul
e kede mekerang.
6. Se el dolsiu a ngeliong el mo marek e kede
mekerang .
7. Se el domngar el mo betok e kede mekera
a idungel?
8. Se el lak lledokl a ochim e ng klsakl?
9. Sei el bla msebekii a chad e ke milekerang?
10. Se el mtemetii a ochim e ke mekerang?
___
lodesii
___ mengedidai
___ rrau
___ belngel |
___
silebekii
___ omekmarek
___ mengikiu |
___
deleuul
___ milsebek
___ ulkel |
IV. Omesodel: Morrenges e mlechesii se el tekoi
(word) el lebo lelekoi er ngii a sensei.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10. |
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20. |
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30. |
V. Omesodel: Ka mluches aike el lemengai er
ngii el tekoi (word) aika el tokoi (words) el beldukl er a eou.
Olechotel: oungalek = ngalek
1. omudech ___________________
2. oburek ___________________
3. omengur ___________________
4. outekangel ___________________
5. mengesuch ___________________
6. omdasu ___________________
7. omes ___________________
8. merael ___________________
9. meliuekl ___________________
10. kmeed ___________________
VI. Omesodel: Ka mluches a past tense er a
aika el words el beldukl er a eou.
1. omudech ___________________
2. oburek ___________________
3. omengur ___________________
4. outekangel ___________________
5. mengesuch ___________________
6. omdasu ___________________
7. omes ___________________
8. merael ___________________
9. meliuekl ___________________
10. kmeed ___________________
VII. Omesodel: Ka monguiu aika el charrungel
el uldasu (sentence) el ngar er a eou. A lsekum ke omdasu el kmo
ng merang, e ke luchesii a tekoi (word) el merang. E ng di lsekum
ng diak el merang e ke luchesii a diak er a di babilngem.
Ng Merang me a Lechub e ng Diak
1. A Keo a mlo klou e ng mad a delal.
merang diak
2. A bechil a demal a Keo a dimlak a ngelekel.
merang diak
3. A bechil a demal a Keo a chillebedii a Keo.
merang diak
4. A Moku a milenga a chelas el kukau e a Keo
a milenga a ungil.
merang diak
5. A Keo a mle ungil el mechiuaiu e le ng mle
telemall a ulkel.
merang diak
6. A Keo a dimlak a ta el lomerrous er a delal.
merang diak
7. A Keo me a Moku a ullab a kar el omkar er
a ulkel a Keo.
merang diak
8. A ulkel a Keo a mlo mechubs e diak a ultil.
merang diak
9. A demal a Keo a di mla er a beluu e ng mo
er ngii a eolt.
merang diak
10. A Dileolt a menga er a rechad.
merang diak
11. A Keo er a lesa a eanged el mocha a mekngit
e ng mlo medengei el kmo ng mo er ngii a mesisiich el eolt.
merang diak
12. Ngika el rubak a mle medengei el kmo a
lebo er a chei e ng mo er ngii a mesisiich el eolt.
merang diak
13. Ngika el rubak er a lesa tia el beluu el
di cheleleu e a rengul a Keo a mlad.
merang diak
14. A Moku er a lesa ngika el rubak e ng mlo
melatk er a sechelil.
merang diak
15. A Moku a kmal kimlak lomekerreu er a Keo.
merang diak
16. A demal a Keo a mle medengei a chelebedel
a bechil el mo er a Keo.
merang diak
17. A Keo a mle metitur er a rolel a momeliong
me ng chilsir a ngeliokl.
merang diak
18. N el mechas a dimlak el lochellii a Keo
me ng dimlak el belik a rengul er ngii.
merang diak
19. Ngika el mechas a dimlak lomekerreu er
a Keo a lsengerenger.
merang diak
20. A Keo a dimlak lomekerreu er a delal a
Moku.
merang diak
VIII. Omesodel: Bo mungil el menguiu aika el
uldasu (sentence) e momes aike el momdasu er ngii e ng ungil el
mo merekui er a cherrungel el uldasu (sentence) el ngar er a bab.
Mlechesii er a di babilngem.
Multiple Choice
1. A lebo er a diong a Keo me a Moku e ng dengchokl
a ta el
a. mechitechut el rubak
b. klebokel el redil
c. kekerei el ngalek
2. A Moku a ulemes er a ulkel a Keo el di merael
a
a. rasech er ngii
b. klsib er ngii
c. charm er ngii
3. Tia el ralm er a madedok a milkerur a
a. ochil a Keo
b. chimal a Keo
c. ulkel a Keo
4. A Dileolt a ngklel a
a. sechelil a rubak
b. delal a Keo
c. delal a Moku
5. A Keo er a lebo losiik er a Moku me a delal
er a blirir e ng
a. dibus a Moku me a delal
b. mla er ngii a Moku me a delal
c. ng mla er ngii a di ta el Moku
6. A Dileolt a dilu er a Keo me ng chemiis
el mo er a
a. blai
b. ii
c. rael
7. Tia el beluu er a Ngerdimes a mlo er ngii
a
a. mesisiich el eolt
b. mesisiich el mekemad
c. klou el bosech
8. A rechad er a beluu er a Ngerdimes a milengai
er a
a. mekngit el chad
b. mekemad
c. meklou el daob
9. A Keo er a lorael a Dileolt e ng kmal mlo
a. mekngit a rengul
b. ungil a rengul
c. ngilasech a rengul
10. A Dileolt a ulelturk er a
a. bechil el me olengeseu er a mechas
b. demal e mle olengeseu er a Moku
c. merrederir e me olengeseu er a Keo
IX. Omesedel: Ka monguiu aika el ker e monger.
A lsekum e ng merang e ke kuchesii a choi. A lesekum ng diak e
ke luchesii a diak er a babilngem.
Choi me a lechub e ng diak el ker
1. A Keo ng mle beot a rengul el buik?
choi diak
2. A delal a Moku ng milngeterochel er a Keo?
choi diak
3. A demal a Keo ng kimlak el betik a rengul
er ngii?
choi diak
4. A delal a Moku ng dimlak el chubchubchad?
choi diak
5. A Keo ng dimlak lebo lebetik a rengul er
a delal?
choi diak
6. A Dileolt ng mle betik a rengul er a Keo?
choi diak
7. A Dileolt ng mle deleb er a lolengeseu er
a Keo.
choi diak
8. A Moku me a Keo ng mle mekngit a rengrir
er a beluu er a Ngerdimes er a lorola tir me a demerir el mo er
se el ta er a iungs?
choi diak
9. A Keo ng dimlak el betik a rengul er a Moku?
choi diak
10. A Moku ng mlo delelualu a iuechel a medal
e le ng mlo melatk er a Keo?
choi diak
X. Omesodel: Ka momes aika el ker el beldukl
er a eou. A lsekum ke kmo choi e msodii el kmo ngara me ke kmo
choi. Me a lsekum ke kmo diak e ke dirrek el smodii el kmo ngara
a uchul. Ko mo mesaod kemiu me a sensei er a klas.
Ker el mo kirel a omesaod
1. Chomomdasu e a demal a Keo ng ngileltii
a ungil a omerellel el mechas el mo bechil?
2. Chomomdasu e a Keo ng ungil a omerellel
el buik?
3. Ng locha mle ua a ngara a rengul a Keo el
kirel ngika el mechas?
4. Chomomdasu e ng dileu a rengul a Keo el
obengkel ngika el mechas el kiei?
5. A Dileolt er leme lolengeseu er a Keo e
ng mle mera el chad?
6. Ngika el rubak a di mle ta a omerellel el
mo er a Keo me a Moku. Chomomdasu e ng ungil a omerellel el chad?
7. Chomomdasu e ng ko el mle ua a ngara a uldesuel
a Keo me a Moku er a lorael e lechitii a belurir el a Ngerdimes?
8. Chomko ng kemiu a milrael er a belumiu e
ko mekerang?
9. Ng locha mlo ua a ngara a rengul a Moku
er a lebo el tobed er a ii me lak a ta el chad e ldibus a delal?
10. Se el chomonguiu er tia el cheldecheduch,
ng locha a mera el cheldecheduch a chomomdasu?
XI. Omesodel: Omerekui el cheldecheduch
A. Ka monguiu er tia el paragraph e momech
er ngii el mo chimo el cheldecheduch. Mousebech er a di babilngem.
Ngika el mechas a uleldurech er a Keo el mo
omngar. E mle soal a lemei er a uchei er a lemei a demal. E a
lechub e ng di dirkak lemei e a demal a mermang. Me tia er a lemei
________________________
B. Chokmo ng dimlak a Dileolt el ullengeseu
er a Keo me Moku e te locha a milekerang? Ka moluches er a cheldechedecham
el omech er tia el paragraph. Ke ousbech er a dia babilngem.
A Keo er a leues aika el meklou el iuul el
meremang me a kerrekar a di mla mei er a eou e ng kmal mlo medakt.
Ng chiliis el mo osiik er a Moku. Ng dilu el kmo, "Moku ________________________