written
by Rachel Nabeyama
illustrated by Donald Buchholz
Table
of Contents
MONGUIU
E MORUUL
Ke Ko El Medengei Ng Diak?
Dechedech
Bduch Er A Daob
Ng Ngara A Mo Duubech
Ke ko el medenge el kmo a dechedech ng menga
a ngarang? Ng menga a iaes. Ng sebechel el kma a okai me a kllolem
el iaes er a chelsel a teruich el bung.
A dechedech a keritbetbechel a bedengel. Ng
mesidokel a bedengel. Ng ko er a bedengel a dechudech.
Seikid a uchul me ng diak el sa el sebechel
a iaes el mesang.
A dechedech a reboreb. Ng omekbat a iaes. Se el lesebek a iaes
el mong e ng kmal mo chelellakl. Se el bo lekeed a iaes e ng otebedii
a ural. Ng kmal mereched a ural el mdechemii a iaes. Ng diak el
sa el sebeched el mesang.
ACTIVITIES
(Directions) Monguiu me a lechub e ng menguiu a sensei e ke
meruul. Ke luchesii a chaibibeob er a el meliuekl er a ungil el
nger.
1. Ng tela el iaes a sebechel a dechedech el
kmang er a chelsel a teruich el bung
a) 86
b) 90
c) 96
d) 100
2. A dechedech a ko er a bedengel a
a) dechudech
b) olik
c) chesisebangiau
d) kiuid
3. A dechedech a menga a
a) iaes
b) bersoech
c) malk
d) beab
4. A budel a dechedech a
a) keritbetbechel
b) meaiu
c) klebokel
d) medemedemek
5. Ng ousbech er a ngarang el omdechem a kelel.
a) medal
b) ural
c) isngel
d) ungelel
A bduch er a daob a diak el ngikel. Ng ta er
a charm er a daob.
A ochil a bduch a ngar er a eungel a chimal.
Ng betok el mechaibibeob e derbekemangel. Ng medemedemek.
A bduch er a daob a diak a bdelul. A ngerel
a ngar er a belngel ngii el charm.
A bduch er a daob a menga a cheled. Ng menga
a mekekere el kim. Ng dirrek el menga a rokui el cheled el bliongel
el mo er a kebliil er a kim.
Tiakid a teletelel a bduch a longang. Ng di
okemekemii a cheled. Ng kmal mo meketeket. me a cheled a mad.
Se el longang e ng me tuobed a delechil er
a ngerel A delechil a kursii a kelel e lmuut el mo er a chelsel
a delel. A bduch er a daob a di ua a ngimes. Se el mtkur er a
belngel e ng lmuut el duubech.
Activity I
Mlia a chaibibeob el meliuekl er a llechukl a, b me
a lechub e ng c el kirel a ungil el nger.
1. A bduch er a daob a
a. ngikel
b. diak el ngikel
c. ng bekerurt
d. ng diak lorael
2. A ochil a bduch a bereked er a
a. ngerel
b. chimal
c. delel
d. medal
3. A bduch er a daob a
a. ngar er ngii a bdelul
b. di chimo a bdelul
c. kekere a bdelul
d. diak a bdelul
4. A bduch se el longang e ng
a. melechosech a kelel
b. ng me tuobed a delechil.
c. ng meringet a kelel
d. ng ousbech er a chimal.
Activity II
Bo er a kereker se el lemeched a chei. Mlia a olengchelem
er a telkib er a kereker. Mruu a 10 el bduch e mtuk el mo betok
el telektuk. Mngai el chemudel er a telkib Bo mruu a 10 el ngimes
el mei e mtuk er a belngel. Mngai el chemudel. Uriul er a tang
me a lechub e ng eru el klebesei e ke lmuut el mo omes. Ng ngara
a mla duubech?
written
by Rachel Nabeyama
designed and illustrated by Donald L. Buchholz
Molasem el meruul aika el experiment.
Ng ngar er ngii a cheleuid. A kot (1) el picture
a ungil. A ongerung (2) el picture a ngar er ngii a cheleuid er
ngii. Ng sebechem el metik er a cheleuid er a picture?
CHERRODECH
Mcheterbisur a 25c er a tebel.
Ng ngara ke rongesii?
A kot e ng diak de rengesii a ngerel e kmal
bekerurt. Se el bochu el chelellakl e ng merael el mo klou a ngerel
Ng ko er a mo ollengelangel. Se el lebo el stob el mengeterbis
e ng mo diak lolekoi.
EOLT
Mnguu a babier e ilii.
Moloko er a chelsel
Ke melechesuar a eolt?
Ke rongesii?
Ke mesang?
Ng sebeched el melechesuar a eolt. Ng sebeched
el rongesii. E ng di diak el sebeched el mesang. A eolt a ngar
er ngii a berredel. Ng occupy er a space. Ng sebechel el odubech
a klalo.
CHUU
Mnguu a chimam el mo kirel a sils.
Ng ngara ke mesang?
Ng sebechem el mesa a chungel a chimam. A chuu
a mo er ngii se el lobart a llomes. A chuu a mo er ngii a bolak
a llomes el mo er a basio.
RUEBET
Modersii a bad el mo er bab.
Ka mchitii.
Ng mekesakl a bad?
Se el mchitii a bad e ng ruebet. A rokui el
klalo a lemechoit e a gravity er a beluulechad a kmurs el mo er
eou. A gravity a mengurs a rokui el klalo el bedul a chelsel (belngel)
a beluulechad.
CHAIBIBEOB
Mnguu a dui me a lechub e ng such.
Mrasm a tkul el odak el oba a temikel.
Mtitiur.
Ng mekerang?
A chaibibeob el dui a metitai a lsekum ng osebekii
a eolt A chaibibeob el klalo a kmal beot el metitai. A uchul me
a sidosia a melitai ng mechaibibeob a taia er ngii.
OMBIBECHAKL
Mlecha a ralm er a kob.
Moiitel a sese el cheluch er ngii.
Ng mekesakl a cheluch?
A cheluch a mo er bab. Ng diak el murachem
er a ralm. A cheluch a sebechel el murachem er a ralm el di telkib
el taem a lsekum ke choklechelii a kob. Se el bo lak mongeklachel
er ngii e a cheluch a lmuut el mo er bab.
RUCHORECH
Mnguu a bechachau el beached el mecheklii er a ralm.
Msuk a bebil er a sens ($0.01) er a chelsel a beached.
Ng mekesakl a beached?
A lebo el betok a sens ($0.01) el mo er a chelsel
a beached e ng di merael el mo el mo el ruchorech.
A beached a sebechel el ombibechakl a lsekum
a berredel a ralm er a ikrel a ua berredel a beached. Se e lebo
el oberaod a beached e ng mo diak el sebechel el odubech a ralm
me ng tmuu er a chelsel Sei a mo uchul e ng ruchorech.
MEDEU
Mlecha ralm er a klas.
Mlechesii a medal a biskang er a babier.
Modersii el bekord 6 inches a cherridel er a ikrel a klas.
A medal a biskang ng melutk el bedul ker?
A klas me a ralm a ua a urrerel a camera. Se
el mesa er a ikrel a klas a kuk ngodech er se el mesa el tmoech
er a klas el ngar er ngii a ralm.
MEDIRT
Mchimetemetii a babier.
Mosechesechii er a chelsel a klas.
Mokokau el mechebechebii me lak el rebet a babier. Moba a medal
el oltuu er ngii er ralm. Ng di melemalt el diak bo lechebirukel.
Chomomdasu e ng mo dekimes a babier?
A eolt er a chelsel a klas a otngakl a ralm
me ng diak el tuu er a klas. Isei a uchul me a babier a di medirt.
A eolt a mo er bab a klisechel se el le ngar er a kekere el space.
RRETEL
Mlia a baks er a ulaol.
Morekedii a bkul a kat.
Mchitii a kat.
Ng ngara a duubech?
Kuk morekedii a bita me a bitang.
Mchitii.
Ng ngara a duubech?
A kat a ko er a kisbekl el mo er a tkul a baks.
Ng diak el siseb er a baks. A chomoreked a erbita el tkul e morebetii
e ng tmuu er a baks.
Mo er a sensei:
A rengalek a omes e mesuub. Te suub aike el
leues me a rrutech me a renges me a leasem. Ng sebeched el ngosuterir
el suub a betok el suobel a lsekum kede mechiteterir me te melasem
a betok el tekoi. Kede mechiteterir me te meruul a beot el experiment.
Ng mo ua lomeksemeriar er tir me te mo sorir el mesuub e merritel
aike el leues el meliuekl er tir. A rengalek a ousbech el mo meduch
el mesuub e merritel a tekoi Tia el hong a kmal beot el sebechel
a ngalek el di ngii el menguiu e meruul a experiment el ngar er
a chelsel Se el loruul aika el experiment e te omdasu. Ng mo er
ngii a ker er a rengrir. Te mo melechesuar a klemeriar el reng
er tir el osiik e omdasu e merritel a tekoi A klemeriar el reng
er a omerritel er a tekoi a mekedbechii a ungil el klechad er
a ngalek.
Ng ngar er ngii a teruich el experiment er
a chelsel tia el hong. A derta er ngii a ngar er ngii a picture
el olecholt er a teletelel a experiment. Momeksemeriar er a rengalek
me bo el sebechir el oker a ker e lolangch el kmo ng ngara a duubech
er a derta er aika el experiment.
A KOT EL KLOU A BELKUL A KMO A RENGALEK A DI
TIR EL MERUUL A EXPERIMENT ER TIA EL BABIER (HONG).
Mdu er a rengalek me di el tir el omii er tir.
Mdu er tir me longuiu e lomdasu e losaod aika el activities. Ng
ngar er ngii a omesodel me a nger er aika el experiment el mo
er a sensei el ngar er a chelsel tia el babier (hong). Aika el
omesodel me a nger er a experiment a di mo er a sensei. A ngalek
a kirel el meruul er a experiment me ng mo meduch.